| Open Access
Alma Mater – Zeitschrift für interdisziplinäre Kulturforschungen 2025, Bd. 2(1) 250-267
XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Karaağaç-ı Gölhisar Kazasında (Acıpayam) Nüfus ve Nüfusun Mekansal Dağılışı
S. 250 - 267 | DOI: https://doi.org/10.29329/almamater.2025.1286.16
Veröffentlichungsdatum: März 06, 2025 | Einzeln/Gesamtansichten: 14/12 | Einzeln/Gesamtdownloads: 23/15
Zusammenfassung
Yeryüzünde nüfusun dağılışı hem doğal koşulların etkisine hem de ekonomik ve sosyal faaliyetlerin çeşitliliğine bağlı olarak değişmektedir. Nüfusun mekânsal dağılışı analiz etmek, ortaya çıkan mekânsal örüntüye etki eden faktörlerin anlaşılması için de önemlidir. Bu noktada eldeki çalışmanın temel amacı 1830 ve 1840 yıllarına ait Karaağaç-ı Gölhisar kazası nüfus defterlerinden yararlanarak nüfus değişimini ve nüfusunun mekândaki dağılışı ve bu dağılışa etki eden fiziki ve beşeri coğrafya unsurlarını ortaya koymaktır. Karaağaç-ı Gölhisar kazasını jeomorfolojik olarak ova, eğimli ve platoluk saha ve dağlık alan olmak üzere üç birime ayrılmaktadır. Osmanlı döneminde en önemli ekonomik gelirin tarım ve hayvancılık olduğu bilinmektedir. Buna göre tarım arazileriyle çevrili olan 840-899 metredeki ova tabanında toplam yerleşmelerin 13’nde nüfusun %15’inin, 900-1000 merede bulunan hafif eğimli sahada ise 16 yerleşmede nüfusun %54’ünün, eğimin fazla olduğu 1001-1220 metrede 12 yerleşmede nüfusun% 28,71’inin ve dağlık alanda 4 yerleşmede nüfusun %1’inin dağılış gösterdiği tespit edilmiştir. Kazanın Denizli- Antalya yolu ile Denizli- Burdur yol güzergâhının üzerinde bulunması ise özellikle Kızılhisar, Kaysar, Yatağan, Yazır, Akalan gibi belirli yerleşmelerin nüfusunun ön plana çıkmasında etkilidir. Sonuç olarak nüfus, tarım ve hayvancılığa ek olarak ticaretin yapıldığı ve birden çok ekonomik gelir elde etme fırsatının bulunduğu alanlarda toplanmıştır.
Schlüsselwörter: Tarihi coğrafya, nüfus defteri, nüfus coğrafyası, nüfus dağılışı Karaağaç-ı Gölhisar.
APA 7. Auflage
Oruc, E. (2025). XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Karaağaç-ı Gölhisar Kazasında (Acıpayam) Nüfus ve Nüfusun Mekansal Dağılışı. Alma Mater – Zeitschrift für interdisziplinäre Kulturforschungen, 2(1), 250-267. https://doi.org/10.29329/almamater.2025.1286.16
Harvard
Oruc, E. (2025). XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Karaağaç-ı Gölhisar Kazasında (Acıpayam) Nüfus ve Nüfusun Mekansal Dağılışı. Alma Mater – Zeitschrift für interdisziplinäre Kulturforschungen, 2(1), pp. 250-267.
Chicago 16. Auflage
Oruc, Esra (2025). "XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Karaağaç-ı Gölhisar Kazasında (Acıpayam) Nüfus ve Nüfusun Mekansal Dağılışı". Alma Mater – Zeitschrift für interdisziplinäre Kulturforschungen 2 (1):250-267. https://doi.org/10.29329/almamater.2025.1286.16
Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BAO).Nüfus Defteri (NFS. D..) 3238 (29. Z. 1246).
Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BAO).Nüfus Defteri (NFS. D..) 3261 (H. 1256)
Batmaz, M. B., (1969). Acıpayam Beşeri ve İktisadi Etitü. (Mezuniyet Tezi, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü).
Baykara, T. Yatağan: Her Şeyi İle Tarihi Yaşatma Denemesi. No. 21. Türk Tarih Kurumu, 1984.
Behar, C. (2000). Osmanlı Nüfus İstatistikleri ve 1831 Sonrası Modernleşmesi. Osmanlı Devleti’nde bilgi ve istatistik, 61-72.
Bilginer, H. (1944). Acıpayam Kazasının Beşeri ve İktisadi Bakımından Tetkiki. (Mezuniyet Tezi, İstanbul Üniversitesi).
Ceylan, S. ve Gölen, Z. (2002). Batı Torosların Önemli Geçitlerinden Biri Olan Döşeme Boğazının Antalya Tarihi Coğrafyası ve Turistik Potansiyeli. Burdur Eğitim Fakültesi Dergisi, 4/3, s. 35-59.
Çevik, N. (2007). Denizli 1831 nüfus sayımı grup biyografisi (Prosopografisi) (Doctoral dissertation, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı İslam Tarihi ve Sanatları Programı, İzmir).
Demirci, D. (2014). Isparta’daki Kervan Yolları Üzerine Bazı Düşünceler. Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 3/3: 98-123.
Doğanay, H., Özdemir, Ü., ve Şahin, İ. F. (2019). Genel Beşeri ve Ekonomik Coğrafya (11. Baskı), Pegem Akademi.
Erkal, T. ve Tekkanat, İ., S. (2019). Akdeniz Bölgesi’nde Kırsal Yerleşmelerin Topoğrafya Özellikleri. The Journal Of Academic Social Science Studies (75) , S. 323-335.
Ertaş M.Y. (2007). Xv,-Xvı. Yüzyıllarda Karaağaç-ı Gölhisar (Acıpayam) Kazası (1. Baskı). Yeditepe Yayınevi.
Gümüşçü, O. (2001). XVI. yüzyıl Larende (Karaman) kazasında yerleşme ve nüfus. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Gümüşçü, O., Şenkul, Ç., Yılmaz, H. H. (2014). Temelleri, gelişimi ve yapısıyla tarihi coğrafya (1. Baskı). Yeditepe Yayınevi.
Gürsoy, C. (1975). Türkiye'nin Tabii Yolları. Türk Coğrafya Dergisi, (26), 24-33.
Işık, Ş. (2010). Karaburun Yarımadası’nın tarihsel coğrafyası. İzmir: Ege Üniversitesi Yayınevi.
Işık, Ş. (1999). Tarihsel coğrafya açısından temettuat defterlerinin değerlendirilmesi ve Aşağı Akçay Havzası örneği. Ege Coğrafya Dergisi, 10 (1)
Mitchell, J. B. (1975). Historical geography. Hodder and Soughton, London, UK.
Ocak, A. Y. (1978). “Zaviyeler”. Vakıflar Dergisi, 12: 247-270.
Ocak, A. Y. ve Faroqhi, S. (1985). Zaviviye. İslam Ansiklopedisi. C. 13. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yay. 468
Ogden, P. E. (1998). Population Geography. Progress in Human Geography (22)1, 105-114.
Özdemir, M. A. (1996). Türkiye’de Büyük Yerleşme Alanlarının Seçiminde Jeomorfolojik Esaslar. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), 209-222.
Şahin, S. (2018). Geçmiş, Günümüz ve Gelecekte Nüfus Gerçeği (4. Baskı). Pegem Akademi.
Taş, B. ve Yiğit, İ. (2011). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Beyşehir kazasında nüfus. Atatürk Araştırmaları Merkezi Dergisi (ATAM), 27(81), 489–532.
Temurçin, K. (2007). Hamidâbât kazasında nüfus (1831-1917). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17 (1), 45-68.
Trewartha G. T. (1953). A Case for Population Geography. Annals of the Association of American Geographers (43)2, 71-97.
Yakar, M. (2010). Türkiye’de Nüfusun Mekânsal Dağılımının Eşitsizlik Endeksleriyle Analizi. Nature Sciences, 5(2), 60-75.
Yakar, M. ve Yiğit, İ. (2022). Tarihi Nüfus Coğrafyası: 19. Yüzyıl İlk Yarısında Hamid Sancağı Yalvaç Kazasında Nüfusun Yaş Yapısı ve Yaşlanma Düzeyi. Ege Coğrafya Dergisi, 31 (2) , 233-253.
Yiğit, İ. XVI Yüzyıl Hamid Sancağı Yerleşme Düzeninin Yeniden İnşası, 2. Türk Dünyası Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Kongresi Bildiri Kitabı, C. 5, Türk EğitimSen Genel Merkezi Yay., Ankara 2018, s. 11-19.
Yiğit, İ. (2020a). Burdur ve çevre kazalarda nüfus (1834). Doğu Coğrafya Dergisi, 25(44), 13-30.
Yiğit, İ. (2020b). Hamid-ili’nde ulaşım sistemi ve zaviyeler. Vakıflar Dergisi, (54), 59-86.
Yiğit, İ. (2020c). Kütahya ve çevresinde Osmanlı Dönemi aile yapısı Tereke kayıtları üzerinden bir değerlendirme. Zeitschrift Für Die Welt Der Türken (Journal of World of Turks), 12(3), 135–1150.
Yiğit, İ. & Yakar, M. (2021). Tarihi bir kaynak olarak XIX. yüzyıl Nüfus defterlerindeki Yabanciyân kayıtlarının göç araştırmalarındaki yeri: Isparta ve çevre kazalar örneği. Ege Coğrafya Dergisi, 30(2), 247–263.
